Wstęp ..... 5
Dokumenty .....9-214
Wykaz najczęściej używanych skrótów ..... 215
Wykaz dokumentów ..... 216
Słownik wyrazów obcych i nazw technicznych ..... 225
Indeks rzeczowy ..... 235
Indeks osób ..... 239
Spis fotokopii dokumentów ..... 251

--------------------------------------------------

WSTĘP

Zgierz wśród miast okręgu łódzkiego należy do najstarszych ośrodków miejskich. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości sięgają pierwszej połowy XIII w. Jednak dzieje tego miasta nie doczekały się dotychczas odpowiednich opracowań. Liczba publikacji zarówno naukowych, jak i popularnonaukowych dotyczących dziejów Zgierza jest bardzo skromna.

Pierwsze próby opracowania historii tego miasta podjęto dopiero w okresie międzywojennym. A należy pamiętać, że Zgierz w XIX w. dość długo wysuwał się na czołowe miejsce wśród miast okręgu łódzkiego. Pierwszy wśród tych miast uzyskał (w 1829 r.) prawa miasta wojewódzkiego, a do 1867 r. był stolicą powiatu, w skład którego wchodziła również Łódź. Poważna poprawa pod względem opracowań historycznych poświęconych temu miastu nastąpiła dopiero po 1945 r. Wiąże się to z utworzeniem ośrodka uniwersyteckiego w Łodzi, który swymi badaniami objął Zgierz. Inicjatywę i kierownictwo poczynań w tym względzie przejęli pracownicy Instytutu Historycznego Uniwersytetu Łódzkiego. Dzięki tej inicjatywie powstało wiele prac dyplomowych oraz artykułów poświęconych różnym dziedzinom dziejów Zgierza. Wiele prac obejmujących swym zakresem terytorialnym okręg łódzki, dotyczyło też dziejów Zgierza. Do takich też należy zaliczyć czterotomowe wydawnictwo źródłowe. Dużą rolę odegrały sesje naukowe, organizowane z inicjatywy władz miejskich i działaczy społeczno-kulturalnych zgrupowanych w Towarzystwie Przyjaciół Zgierza przy współudziale Instytutu Historycznego i Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Ważnym osiągnięciem w tym względzie były również wystawy i pokazy archiwalne organizowane z okazji różnych rocznic i obchodów jubileuszowych. Na marginesie tych poczynań z inicjatywy kierownictwa Towarzystwa Przyjaciół Zgierza zrodziła się myśl zebrania i opracowania wyboru źródeł ilustrujących ważniejsze momenty w dziejach tego miasta w XIX i XX stuleciu, do 1914 r. Zgodnie z ustalonym charakterem i objętością publikacji dokonano odpowiedniej selekcji źródeł. Przy ich doborze starano się, by treścią swą obejmowały najważniejsze momenty w dziejach miasta, a jednocześnie obrazowały życie jego mieszkańców.

Publikowane źródła pochodzą z różnych archiwów, przede wszystkim z Archiwum Państwowego w Łodzi oraz z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Kilkanaście dokumentów, dotyczących głównie dziejów ruchu robotniczego, pochodzi z Centralnego Archiwum Państwowego w Moskwie, których mikrofilmy znajdują się w Archiwum Łódzkim. Wszystkie dotychczasowe wydawnictwa źródłowe dotyczące okręgu łódzkiego, w których publikowano materiały dotyczące Zgierza, mają charakter naukowy, a zatem przeznaczone były dla wąskiego grona odbiorców. Ponadto dotyczą one wybranych problemów, a nie całości dziejów miasta w określonym okresie historycznym.

Niniejsza publikacja, zgodnie z sugestiami kierownictwa Towarzystwa Przyjaciół Zgierza, powinna trafić do szerokich rzesz czytelników i zawierać materiał ilustrujący wszystkie dziedziny życia miasta. Stosownie do tego należało ujednolicić i uprościć założenia edytorskie. Dla wszystkich źródeł przyjęto jeden układ chronologiczny i stosownie do tego objęto je numeracją ciągłą. Wszystkie teksty obcojęzyczne zostały przetłumaczone na język polski. Prawie wszystkie dokumenty podane są w całości, jedynie w 11 przypadkach (nr 69, 86, 87, 89, 107, 108, 110, 111, 113, 114, 116) ze względu na zbyt duże ich rozmiary dokonano skrótów. Ponieważ treścią swą obejmowały one też inne miejscowości, wybrano z nich fragmenty dotyczące Zgierza. Dla ułatwienia w poszukiwaniach opracowano indeksy: rzeczowy i osób. Ponieważ publikacja obejmuje tylko jedną miejscowość, zaniechano opracowania indeksu miejscowości.

Dla lepszego zrozumienia tekstów źródłowych opracowano słownik wyrazów obcych i nazw technicznych. Tak zwany aparat naukowy ograniczono do minimum. Przy opracowaniu źródeł posługiwano się instrukcją wydawniczą dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w. opracowaną pod redakcją K. Lepszego (Wrocław 1953 r.). W tekstach przeprowadzono modernizację pisowni oraz ujednolicono interpunkcję i poprawiono błędy ortograficzne wg dziś obowiązujących przepisów. Poprawek drobnych błędów nie omówiono, zwrócono jedynie uwagę na bardziej charakterystyczne, szczególnie wówczas, gdy mogły wpłynąć na błędne zrozumienie tekstu - zostały one omówione wówczas w przypisach. Pozostawiono zwroty i wyrazy charakteryzujące styl epoki i fonetyczne właściwości języka. Nieczytelne skróty wyrazów rozwinięto w nawiasach kwadratowych, skróty nie budzące wątpliwości oraz skróty przedstawiające formuły grzecznościowe, powszechnie znane tytuły pozostawiono bez zmian. Niektóre nazwiska w podpisach często powtarzające się, rozwijano bez nawiasów chociaż np. w minutach były tylko pierwsze litery. Nazwy miejscowości zostały podane w brzmieniu dzisiejszym, a wszelkie odmiany tekstowe w poszczególnych przypadkach wyjaśniają przypisy. Poszczególne źródła poprzedzają nagłówki wymieniające numer porządkowy, datę i miejsce wydania oraz krótki rejestr zawierający dane o charakterze źródła, wystawcy i odbiorcy oraz treść. Pozostałe wiadomości - o formie przekazu, miejscu jego przechowywania, gdzie ewentualnie był drukowany i inne uwagi oraz przypisy - zamieszczono na końcu danego źródła. Przypisy wyjaśniają niejasności mogące wprowadzić czytelnika w błąd, pomijają natomiast sprawy, które - jeśli kogoś zainteresują -można ustalić na podstawie encyklopedii, słowników, opracowań ogólnych, wydawnictw itp. Wiele źródeł zamieszczonych w niniejszym wyborze było już publikowanych. Wzmianki o tym poczyniono w przypisach. Niektóre dokumenty pochodzą z wydawnictw urzędowych. W jednym przypadku wykorzystano opracowanie zgierskiego lekarza, które można traktować jako urzędowe sprawozdanie, a którego fragmenty obrazują stan sanitarny miasta oraz warunki mieszkaniowe i warunki pracy robotników zgierskich z końca ubiegłego stulecia. Przy doborze tekstów źródłowych kierowano się przede wszystkim ich treścią obrazującą ogólne dzieje miasta i jego mieszkańców w różnych okresach. Dbano przy tym, by czytelnikowi dostarczyć dokumentów różnego rodzaju. Oryginalne teksty rosyjskie (dok. 72-90 i 94-115, 117) ze względu na charakter wydawnictwa wydrukowanego w wersji polskiej. Daty w tekstach tłumaczonych z języka rosyjskiego podano wg chronologii kalendarza juliańskiego używanego w kancelarii carskiej.

Pozycja dostępna w Miejsko-Powiatowej Bibliotece Publicznej im. B. Prusa w Zgierzu