Opracowanie: Maria i Krzysztof Cyrkowie
Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Zgierza, Muzeum Miasta Zgierza
Miejsce i rok wydania: Łódź 1982

--------------------------------------------------

Spis treści

Od autorów ..... 4

Życie i działalność Władysława Kasińskiego ..... 5
Wprowadzenie ..... 8
Granice obszaru i jego geomorfologia ..... 8
Historia badań ..... 9
Paleolit ..... 10
Mezolit ..... 14
Neolit ..... 18
Epoka brązu ..... 23
Okres halsztacki i lateński ..... 28
Okres wpływów rzymskich ..... 32
Okres wędrówek ludów ..... 51
Okres wczesno - i późno średniowieczny ..... 52
Zakończenie ..... 59
Katalog stanowisk ..... 60

-------------------------------------------------- 

Od autorów

Celem naszym była chęć spopularyzowania efektów dotychczasowych badań archeologicznych (...) prowadzonych na terenie Zgierza i jego najbliższej okolicy. Zabytki wydobyte z zakamarków muzealnych magazynów, często już zdekompletowane, pozwolą czytelnikom ujrzeć ogólny zarys przemian gospodarczych i kulturowych omawianego obszaru. Pokażą próbkę tego co niewątpliwie kryje jeszcze ziemia, a co w dobie intensywnych przekształceń środowiska, na skutek uprzemysłowienia, może ulec bezpowrotnemu zniszczeniu.

Opracowanie to powstało z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Zgierza. Szczególnie dużą rolę odegrała inspiracja Pani Jadwigi Czapiewskiej - przewodniczącej Sekcji Historycznej Towarzystwa. Jesteśmy winni wdzięczność, które pomogły nam w trakcie pracy nad zagadnieniem, a przede wszystkim członkom rodziny nieżyjącego już pierwszego zgierskiego archeologa Władysława Kasińskiego. Jego brat Kazimierz, siostra oraz Wanda Siennicka udzielali wielu bardzo istotnych informacji oraz umożliwili nam korzystanie z jego dorobku. Gorące podziękowania chcemy również skierować pod adresem kierownictwa Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, dyrekcji i pracowników zespołu archeologicznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi oraz dyrekcji Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, którzy udostępnili nam przechowane w tych instytucjach materiały. [...]

-------------------------------------------------- 

KATALOG STANOWISK

Katalog obejmuje 53 stanowiska (przedstawione alfabetycznie) zgrupowane na terenie wchodzącym w skład województwa miejskiego łódzkiego. Nie zachowała się jednakowo wyczerpująca informacja o wszystkich (brak szkiców terenowych, planów wykopów itp.). Dotyczy to przede wszystkim przypadkowych znalezisk pochodzących zarówno z lat międzywojennych jak i powojennych. Jednak niektóre z zespołów mają dużą wartość naukową, nierzadko stanowiąc unikaty w skali ogólnopolskiej. Są to źródła obecnie przeważnie niekompletne (brak albo dokumentacji, w tym również informacji o usytuowaniu stanowiska, albo zabytków), a tylko część z nich pochodzi z systematycznych wykopalisk. Większość danych zawartych w niniejszym katalogu uzyskano z archiwum po Władysławie Kasińskim, obecnie znajdującym się w Archiwum Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Wykaz skrótów zastosowanych w katalogu
MAE - Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne
PMA - Państwowe Muzeum Archeologiczne
ZEK IHKM PAN - Zakład Epoki Kamienia Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk
PMMAiE - Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi,
ser. archeol. - seria archeologiczna,
lit. - literatura,
zb. - zbiory,
st. - stanowisko.

ADAMÓWKA, st. 1 (...)
ALEKSANDRÓW, st. 1 (...)
ALEKSANDRÓW, st. 3 (...)
ALEKSANDRÓW, st. I, II, III (...)
ALEKSANDRÓW, st. ? (...)
ALEKSANDRÓW (...)
ANIOŁÓW, st. 1 (...)
ANIOŁÓW st. ? (...)
BĄKÓW GÓRNY, st. 1 (...)
BIAŁA, st. 1 (...)
BIAŁA, st. 2 (...)
CIOSNY, st. 1-3 (...)
CIOSNY - FOLWARK, st. I (...)
CIOSNY - FOLWARK, st. II (...)
CIOSNY - KANIA GÓRA, st. 1 (...)
CIOSNY - KANIA GÓRA, st. 3 (...)
CIOSNY-SADY, st. III (...)
DĄBRÓWKA - STRUMIANY, st. 1, 3, 4 (...)
DĄBRÓWKA - STRUMIANY, st. 3 (1? ) (...)
DZIERŻĄZNA, st. 1 (...)
DZIERŻĄZNA - FOLWARK, st. 1 (...)
EMILIA, st. I (...)
GŁOWNO, st. 1 (...)
GŁOWNO, st. 2 (...)
JASTRZĘBIE DOLNE, st. 1 (...)
JASTRZĘBIE DOLNE, st. Ie (...)
JEDLICZE, st. 1 (...)
KATARZYNÓW, st. 1 (...)
LEONÓW, st. 1 (...)
LEONÓW, st. 2 (...)
ŁÓDŹ-ŁAGIEWNIKI, st. ? (...)
NAKIELNICA, st. 1 (...)
NAKIELNICA, st. ? (...)
OKRĘG LIK, st. 1 (...)
OZORKÓW - LAS, st. 1 (...)
OZORKÓW - LAS, st. 2 i 2b (...)
OZORKÓW (...)
OZORKÓW (...)
ROSANÓW, st. 1 i 2 (...)
SKOTNIKI, st. ? (...)
SŁOWIK, st. 1 (...)
WOLA ROGOZIŃSKA, st. 1 (...)

ZGIERZ, st. 1
Ślady osadnictwa z okresu lateńskiego oraz cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich. Stanowisko położone na piaszczystym wzgórzu w pobliżu zakładów "Boruta" zostało odkryte w 1905 r. przez L. Kowalczewskiego. Znalazł on tam kilkanaście fragmentów ceramiki lateńskiej oraz kilka zniszczonych grobów z okresu wpływów rzymskich (m. in. kilka fragmentów ceramiki terra sigillata).
Zb.: MAE w Łodzi.
Lit.: E. Kaszewska, Kultura przeworska ..., s. 198, ryc. 1 ; s. 200, ryc. 2.

ZG1ERZ, st. 1 (?)
Ślady osadnictwa z mezolitu, neolitu (kultura pucharów lejkowatych) i wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka). Zabytki znaleziono na powierzchni wydmy ok. 600 m na północny wschód od mostu na Bzurze, przy szosie Aleksandrów - Zgierz. Stanowisko było badane przez L. Kowalczewskiego (1931 r.) i W. Kasińskiego (1935 r.) oraz przez pracowników Miejskiego Muzeum Prehistorycznego w Łodzi (1946 r.). W skład inwentarza wchodzi kilkadziesiąt mezolitycznych i neolitycznych wyrobów krzemiennych.
Zb.: MAE w Łodzi.
Lit.: F .Niesiołowska, K. Cyrek, Mezolit ..., s. 38, ryc. 5; H. Wiklak, Neolit ..., s. 72, ryc. 3.

ZGIERZ, st. 2
Pozostałość osady z okresu rzymskiego. Stanowisko odkryto w 1946 r. w Piaśnicy, na południe od szosy Zgierz - Aleksandrów, nad Bzurą, ok. 200 m od rzeźni i ok. 200 m od mostu na Bzurze.
Zb.: MAE w Łodzi.

ZGIERZ, st. 3
Ślad osadnictwa mezolitycznego i neolitycznego. Na wydmie, nad Bzurą, na północny zachód od zakładów "Boruta", na terenie targowiska zwierzęcego znaleziono kilka wyrobów z obsydianu oraz kilkanaście fragmentów ceramiki.
Zb.: Fragmenty ceramiki znajdują się w PMA w Warszawie i MAE w Łodzi, natomiast zabytki krzemienne zaginęły w czasie wojny.
Lit.: K. Jażdżewski, Kultura pucharów lejkowatych ..., s. 155- 156; W. Kasiński, "Z Otchłani Wieków" t. VII, s. 103.

ZGIERZ, st. III, sk. 2
Osada neolityczna. W 1932 r. W. Kasiński znalazł na wydmie nad Bzurą, ok. 200 m na wschód od rzeźni i 200 m na południe od szosy Zgierz - Aleksandrów, fragmenty ceramiki i narzędzia krzemienne kultury pucharów lejkowatych (tabl. VII: 1).
Zb.: PMA w Warszawie, MAE w Łodzi.
Lit.: K. Jażdżewski, Kultura pucharów lejkowatych ..., s. 115; H. Wiklak, Neolit ..., s. 72, ryc. 3.

ZGIERZ, st. 4
Dworek drewniany z XIV w. Stanowisko położone jest w ogrodzie parafialnym, ok. 50 m na północ od kościoła pod wezwaniem św. Katarzyny. W 1965 r. pracownicy Instytutu Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk w Łodzi przeprowadzili tam wykopaliska, odkrywając fragmenty drewnianych konstrukcji oraz liczny inwentarz zabytków ruchomych.
Zb.: IHKM PAN, Zakład Archeologii Polski Średniowiecznej w Łodzi.
Lit.: Informator archeologiczny. Badania 1969 r., s. 220-221.

ZGIERZ, st. 5
Osada średniowieczna. Przy pracach ziemnych (w okresie przedwojennym), na skwerze obok szkoły podstawowej nr 4, przy przystanku tramwajowym, znaleziono ślady drewnianych konstrukcji oraz fragmenty ceramiki m. in. ze znakami garncarskimi na dnie. Informację zaczerpnięto z archiwum po W. Kasińskim, znajdującym się w Archiwum PAN w Warszawie (zabytki prawdopodobnie zaginęły).

ZGIERZ, st. 7
Osada z okresu wpływów rzymskich (IV w. n.e.). Stanowisko położone jest na małym wzniesieniu wśród łąk lewego brzegu doliny Bzury (ok. 80 m od koryta rzeki, ok. 100 m od toru kolejowego i ok. 150 m od zabudowań osiedla mieszkaniowego przy ul. Dubois). Wykopaliska na stanowisku przeprowadzili w latach 1967-1969 pracownicy IHKM PAN, Zakład Archeologii Polski Średniowiecznej w Łodzi, odkrywając ślady jam gospodarczych, chat oraz palenisk.
Zb.: ZAPS IHKM PAN w Łodzi.
Lit.: Informator Archeologiczny. Badania 1970 r., s. 137-138.

ZGIERZ, st. ?
Ślad osadnictwa z XVI w. W 1964 r. robotnicy zatrudnieni przy pracach kanalizacyjnych znaleźli, na terenie ZPB im. 100 Poległych, przy ul. 1 Maja, dzbanek gliniany (ryc. 22).
Zb.: MAE w Łodzi.

ZGIERZ-CHEŁMY, st. 1
Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich (kultura przeworska). W lesie miejskim, przy pracach ziemnych zniszczono w 1932 r. kilka grobów popielnicowych. Naczynia i zabytki metalowe z tych grobów przekazał do Muzeum Etnograficznego w Łodzi burmistrz miasta Zgierza - Zajączkowski (ryc. 13 i 14). Na stanowisku znaleziono również monetę z tego okresu.
Zb.: MAE w Łodzi.
Lit.: E. Kaszewska, Kultura przeworska ..., s. 200, ryc. 2.

ZGIERZ-CHEŁMY, st. 3
Ślady osadnictwa z okresu halsztackiego. Stanowisko położone jest na terenie posesji przy ul. Owocowej 17. W 1979 r. K. Cyrek przeprowadził tam z ramienia MAE w Łodzi badania ratownicze, uzyskując kilkadziesiąt fragmentów ceramiki (tabl. VII: 13-14) oraz 1 zabytek żelazny.
Zb.: MAE w Łodzi.

ZGIERZ-ZEGRZANK1, st. 1
Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich. Na terenie posesji przy ul. Ossowskiego 9/11 odkryto przypadkowo 2 groby popielnicowe (ryc. 16), w jednym z nich znaleziono m. in. zdobiony grot włóczni.
Zb.: MAE w Łodzi.
Lit.: E. Kaszewska, Kultura przeworska ..., s. 200. ryc. 2.

Książka dostępna w Miejsko-Powiatowej Bibliotece Publicznej im. B. Prusa w Zgierzu - Filia Nr 1