Łódź (Park im. Promienistych) - Park im. A Mickiewicza - Radogoszcz - ul. Liściasta - Las Okręglik - Zgierz (Pl. Kilińskiego)

Szlak Pamięci Ofiar Hitlerowskiego Ludobójstwa upamiętnia największe na terenie miasta miejsca kaźni hitlerowskiej, na których obecnie znajdują się pomniki: Martyrologii Dzieci w Parku im. Promienistych, Mauzoleum w Radogoszczu, pomnik w "Okręgliku". Znaczna część trasy prowadzi przez tereny zalesione.

Szlak rozpoczyna się w pobliżu pomnika Martyrologii Dzieci w Parku im. Promienistych, znajdującego się między ulicami: Boya-Żeleńskiego, Górniczą i Staszica. Park ten został założony w latach pięćdziesiątych na terenie dawnej starej zabudowy, stanowiącej w czasie okupacji pn. część getta oraz na terenie obozu przejściowego dla młodzieży polskiej, który został zlikwidowany na krótko przed wyzwoleniem Łodzi. W końcu 1942 r. hitlerowski okupant utworzył w rejonie ulic: Przemysłowej, Górniczej, Brackiej i Plater obóz przeznaczony dla dzieci i młodzieży polskiej, nazwany "Polen Jugendverwahrlager". Obóz ten posiadał filię w Dzierżąznie, w folwarku i młynie na Czarnawce. Do obozu kierowano dzieci i młodzież za różne drobne przewinienia wobec okupanta oraz dzieci bezdomne i pozbawione opieki wskutek aresztowania ich rodziców. W obozie panował sam reżim, jak w obozach koncentracyjnych dla dorosłych. Głód, ciężka praca fizyczna ponad siły, fatalne warunki sanitarne, brutalne i sadystyczne traktowanie młodocianych więźniów powodowały wysoką śmiertelność. 13 września 1969 r. wmurowano akt erekcyjny pod pomnik Martyrologii Dzieci projektu Jadwigi Janus i Ludwika Mackiewicza. Pomnik wzniesiono na terenie byłego obozu w pn.-wsch. części parku. Odsłonięcie nastąpiło 9 maja 1971 r. w 26. rocznicę zwycięstwa nad faszyzmem.

Od miejsca, gdzie widnieje znak rozpoczęcia szlaku, odchodzimy w kierunku pn. wzdłuż ogrodzenia stadionu KS "Budowlani" do ul. Górniczej, po czym wchodzimy w prawo, w ul. Marysińską. Prawa strona ul. Marysińskiej zabudowana jest starymi, parterowymi domami, stojącymi wśród niewielkich ogrodów, lewa natomiast to fragment dużego osiedla Inflancka. Kontrast, jaki stanowią dwie strony ul. Marysińskiej, jest niemal symptomatyczny dla starej dzielnicy Łódź-Bałuty. Dochodzimy do ul. Inflanckiej (szerokiej arterii łączącej ul. Strykowską z ulicami: Julianowską i Zgierską), potem do skrzyżowania ulic Warszawskiej, Łagiewnickiej i Inflanckiej, (...), następnie idziemy ul. Łagiewnicką wchodzimy w ul. Biegańskiego, a z niej w prawo w ul. Przyrodniczą. Z nazwą tej ulicy harmonizują "kwiatowe" nazwy przecznic: Hortensji, Makowa, Chabrowa i inne.

Szlak prowadzi przez Park im. A. Mickiewicza, ze starym drzewostanem. Park im. A. Mickiewicza, istniejący od poł. XIX w., uważany jest słusznie za najpiękniejszy park łódzki. Rosną tu m.in. czerwonolistne buki, białe lipy o obw. do 4 m, jodły. limby, cisy, a wśród krzewów - magnolie. We wsch. części parku od strony ul. Folwarcznej, rośnie dąb - pomnik przyrody, o obw. 1 m, który nosi nazwę "Kosynier", ponieważ w styczniu 1863 r. zebrał się pod nim oddział powstańców uzbrojonych w kosy. W zach. części parku. od strony ul. Zgierskiej, rosną topole olbrzymy, liczące ok. 90 lat, o obw. pni 5-7 m. Pośród parku urządzono dwa stawy, zasilane wodą Sokołówki. Będzie ona towarzyszyć nam na przestrzeni 5 km.

Po wejściu do parku zdążamy w kierunku widocznej muszli koncertowej, po czym kierujemy się ku stawom, przechodzimy nad nimi przez mały mostek i w końcu wychodzimy aleją biegnącą równoległe do ogrodzenia parku na ul. Zgierską. Szlak skręca w prawo i wkrótce osiąga mur katolickiego cmentarza św. Rocha, na którym złożono szczątki więźniów spalonych i zabitych w obozie w Radogoszczu. Są tu również mogiły żołnierzy z września 1939 r.

Tuż za cmentarzem szlak przecina ul. Sowińskiego i prowadzi nas na teren Mauzoleum w Radogoszczu (4 km). Na pierwszym planie widoczny jest obelisk, a za bramą pomnik upamiętniający martyrologię więźniów tego obozu. Opuszczamy teren mauzoleum i przechodzimy na drugą stronę ul. Zgierskiej, po czym wchodzimy w ul. Czereśniową, w której perspektywie widoczny jest masyw kościoła Opieki św. Józefa z 1945 r. i nowy klasztor oo. Karmelitów Bosych z 1980 r.

Po chwili skręcamy w lewo, w ul. Dereniową (mamy tu do czynienia z nazwami ulic wywodzących się od drzew owocowych), schodząc nieco w dół do ul. Liściastej, którą udajemy się w prawo i idziemy nią aż do ul. Szczecińskiej. Po lewej stronie ulicy, w wyraźnie zarysowanej dolinie, płynie Sokołówka - jedna z łódzkich rzek. Nad rzeką wznoszą się wysokie olchy, przy drodze natomiast - stare topole. Zbliżamy się do posesji ul. Liściastej 17, gdzie mieszczą się zabudowania Zakładów Sprzętu Motoryzacyjnego (5,5 km). W okresie okupacji niemieckiej była to fabryka Michała Glazera, a ulica nosiła nazwę Krakowska. W murach tej fabryki w październiku 1939 r. Niemcy zorganizowali obóz-więzienie, z którego wywożono więźniów na masowe egzekucje do Lasu Lućmierskiego. W styczniu 1940 r. obóz przeniesiono na ul. Zgierską 147 (patrz: Radogoszcz). Na frontonie obecnych Zakładów znajduje się tablica pamiątkowa ku czci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa, odsłonięta 1 września 1969 r.

Pozostawiamy dawną fabrykę Glazera i kierujemy się ku dwujezdniowej al. Włókniarzy. Po przejściu przez jezdnię, idziemy nadal ul. Liściastą, która w dalszym biegu jest już tylko zwykłą, peryferyjną drogą o ziemnej nawierzchni. Znajdujemy się na terenie dawnej wsi podłódzkiej Żabieniec, o czym dzisiaj jeszcze świadczą liczne, dobrze prosperujące gospodarstwa rolne i warzywne. Łąki należące do gospodarstw schodzą malowniczo do Sokołówki. Nazwa ulicy znajduje teraz pełne uzasadnienie w potężnych topolach i olchach, urozmaicających bieg rzeki i ulicy.

Przechodzimy przez ul. Brukową (...). Ulicę przecina strumyk Brzoza - dopływ Sokołówki. Dochodzimy do linii kolejowej Łódź Kaliska-Zgierz, przecinamy ją w miejscu strzeżonym i idziemy dalej ul. Liściastą do ul. Szczecińskiej (9 km), w którą skręcamy w prawo. Jest to dość ruchliwa ulica prowadząca do Zgierza z terenów Żabieńca i Teofilowa.

Osiągamy ścianę lasu Okręglik - dziś Las Chełmy, po prostu Las Komunalny m. Zgierza. Schodzimy z szosy w prawo i idziemy skrajem lasu, a jednocześnie granicą administracyjną Łodzi i Zgierza. Na trasie napotykamy tablicę z napisem "Las Komunalny m. Łodzi - Harcerski Las XX-lecia PRL Hufca Promienistych". W tym miejscu skręcamy w lewo, a po dojściu do drogowskazu ze znakiem pamięci narodowej, znów w lewo, przechodzimy przez rów odwadniający i wkraczamy do Lasu Komunalnego m. Zgierza. Ten fragment lasu nazywa się popularnie "Okręglik" (11 km). W niewielkiej odległości od skraju lasu, po lewej stronie widoczny jest skromny pomnik, wzniesiony na terenie upamiętnionym masowymi egzekucjami. Nieco dalej znajdują się mogiły harcerzy zamordowanych przez hitlerowców. Las Komunalny m. Zgierza jest godną uwagi leśną enklawą, pełniącą w ekologicznym układzie: przemysł - osiedla mieszkaniowe niezwykle ważną rolę. Jego drzewostan jest urozmaicony. Przeważa w nim sosna, a w miejscach podmokłych olcha. Tereny podmokłe, to właściwe określenie dla pn.-wsch. części kompleksu leśnego. Przecinająca go Sokołówka rozlewa się miejscami szeroko, czyniąc odpowiednie stanowisko dla zawilców, które rosną tu całymi połaciami.

Dochodzimy do skrzyżowania dróg, skręcamy w prawo, po czym w lewo. Przy kolejnym skrzyżowaniu kierujemy się w prawo, osiągając nasyp kolejowy. Po przejściu torów idziemy drogą asfaltową, prowadzącą do szosy nr 1 (12,5 km). Przechodzimy szosę, przy której znajduje się przyst. MPK (to dla utrudzonych) i wchodzimy w ul. Chełmską, którą urozmaicają po prawej stronie stare sosny o pięknych kształtach konarów. Skręcamy w lewo w ul. Sadową, prowadzącą do strzeżonego przejazdu kolejowego.

Potem przechodzimy przez tory i skręcamy w prawo, w ul. Kolejową, po czym ul. 3. Maja docieramy do ul. 1. Maja. Przy ul. 3. Maja zwraca uwagę tonący w zieleni gmach dawnego Seminarium Nauczycielskiego, wzniesiony w okresie międzywojennym. Przed gmachem znajduje się pomnik Stefana Żeromskiego, gdyż szkoły mieszczące się w gmachu noszą imię tego wielkiego pisarza. Tutaj mieści się także Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Łódzkiego.

Wychodzimy na ul. 1 Maja, skręcamy w prawo i dochodzimy do pl. Kilińskiego (15 km). Wokół placu rosną stare drzewa, ocieniające końcowy przystanek i zarazem pętlę tramwaju nr 45. Tu kończy się również trasa naszej wycieczki.

A. Banasiak, C. Jaworska-Maćkowiak, T. Maćkowiak, J. Majer "Okolice Łodzi" - przewodnik turystyczny; Wydawnictwo PTTK "Kraj"; Warszawa 1988. (trasa 3.1).