Z cyklu "Zgierskie nazwy terenowe" (cz. 4)

Mieszkamy nad nią, prawie codziennie nad nią przechodzimy, a bardzo rzadko o niej mówimy. Bzura. Rzeka nad którą leży Zgierz.

Nazwa jest nie mniej stara niż nazwa naszego miasta. Według jednych, jej nazwa pojawia się już w roku 1241 - super fluvium Brura. Inni uczeni podają datę "dopiero" roku 1357 - Brzura - fluvius in terra Lanciciensi. Jej nazwa też się zmieniała, przypominam, że na "Zgierz" też było kilkanaście odmian. Więc w dokumentach, oprócz wspomnianych, znajdujemy: Bzura, Mssura, Mszura, Bszura i Mdzura. Jedna z odmian herbu Lis nazywała (i nazywa) się właśnie Mzura albo Bzura. Co prawda nie wiem jaki jest związek rzeki Bzury z herbem Lis, ale widocznie jest.

Ksiądz Kozierowski (słynny etymolog) podaje, że nazwa ta pochodzi od dawnej nazwy prosa (ber, bru i beru). Okazuje się, że tak dla nas różna nazwa innej rzeki - Prosny ma te same korzenie.

Warto też zaznaczyć, że nazwy starych wsi nad Bzurą od niej właśnie pochodziły - Brużyca. Dawniej pisano te nazwy trochę inaczej Brzurzicza (1386), Brzuszicza (1393), Brzuzicza (1474), Bruszyce, Bruschycze (1520). Posesjonatami oczywiście byli Brożyccy.

Dziś nawet trudno znaleźć te nazwy. Pozostała tylko Brużyczka Mała, Brużyca Kolonia i Brużyczka Księstwo. Dawna Brużyca Wielka, która nota bene do lat 70. XX wieku była wsią gminną dla kilku wsi wchodzących dziś w skład miasta Zgierza - Piaskowic, Jedlicza, Kontrewersu i Aniołowa. Wszystkie poprzednio wymienione wsie leżą dziś w obrębie Gminy i Miasta Aleksandrów Łódzki. Tak dla przypomnienia to właśnie na gruntach wsi Brużyca Wielka, jej ówczesny dziedzic, Rafał Bratoszewski założył "nową osadę fabryczną", którą na cześć ówczesnego króla Polski i cara Rosji - Aleksandra I nazwano Aleksandrów. W 1988 r. wieś Brużyca Wielka została inkorporowana w obręb miasta Aleksandrowa Łódzkiego. Można by górnolotnie powiedzieć, że "dziecko pożarło matkę".

Warto jeszcze chyba powiedzieć kilka słów o samej rzece. Jest lewym dopływem Wisły, ma długość 166 km, powierzchnia dorzecza - ok. 7800 km2. Źródła w Lesie Łagiewnickim na wysokości ok. 238 m, a ujście (naprzeciwko Wyszogrodu) na wys. 64 m n.p.m. Ciekawostką jest, że rowami melioracyjnymi łączy się z Gniłą Nidą (dopływem Neru czyli zlewiskiem Warty).

Jeszcze do niedawna zgierski "Boruta" (a i innych kilkanaście zakładów przemysłowych) zatruwały i zanieczyszczały ją do imentu. Pamiętam, że za "Borutą" w promieniu kilku metrów od rzeki nie rosła żadna trawka. Dziś dzięki zgierskiej oczyszczalni woda w Bzurze jest prawie normalna.

Maciej Wierzbowski

 Na podst. "ITZ" Nr 17 (28.04.-04.05.2009 r.)