Maciej Wierzbowski

Na podst. "ITZ" Nr 1 (05.-11.01.2010 r.)

--------------------------------------------------

W dzisiejszym odcinku zajmiemy się ulicami poprzecznymi do osi urbanistycznej, czyli ul. Długiej. Pierwszą od starego Miasta była ulica Błotna. Pamiętać należy, że był to wtedy odcinek od zakrętu dzisiejszej ulicy gen. J. H. Dąbrowskiego w stronę obecnej ul. Łódzkiej. Ponieważ była to ulica równoległa do jednej z odnóg Bzury, a terasy zalewowe były błotniste stąd nazwa. W pierwszych dokumentach nosiła nawet nazwę Nadbłotnej. Długo jej nazwa nie zmieniała się, by 30.VIII.1929 r. przybrać nazwę Marszałka Focha. Bardzo często pisana fonetycznie jako Marszałka Fosza. Młodszym Czytelnikom przypominam, że Ferdynand Foch ur. 1851 r. zm. 30.III.1929 r. był między innymi marszałkiem Francji, Wielkiej Brytanii i Polski (o czym mało kto wie). Wielki przyjaciel Polski. W czasie okupacji ulica nosiła nazwę Lützowstrasse. Po wojnie, nie wiem, kiedy nadano jej nazwę Ludwika Waryńskiego, organizatora pierwszych kółek socjalistycznych, genialnego konspiratora, którego aresztowano dwa razy i za każdym razem listę członków organizacji z adresami miał w kieszeni. Obecnie jest to ulica ks. Jerzego Popiełuszki.

Ciekawą sprawą, związaną nie tylko z tą ulicą, jest siła tradycji. Większość zgierzan, z całym szacunkiem dla postaci Papieża Polaka mówi Stary Rynek i wielu zgierzan, jeszcze do dziśœ mówi o "skarbówce na Błotnej".

Wyobraźcie sobie Państwo radość mierniczych w 1821 roku, którzy po pomiarach w błocie weszli na "górkę",”gdzie było sucho. Nie dziwota, że nazwali następną poprzeczną ulicę "Szczęśliwa". 7 lutego 1923 roku nadano jej nazwę zamordowanego Prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza. W czasie okupacji ulica nosiła nazwę Glückstrasse (czyli Szczęśliwa). Po wojnie powróciliœmy do poprzedniej nazwy.

Tak mówiąc serio o powstaniu nazwy "Szczęśliwa" to był chyba jakiś podświadomy efekt zadowolenia pierwszych sukienników. Zgierz był dla nich szczęśliwym miastem.

Warto przejść się tą ulicą. Chodniki, jak w prawie całym Zgierzu, tragiczne, ale pozostawiono kawałek prawdziwego bruku, a i chyba najwięcej tu pozostało starych domów tkaczy. Kilka poddawanych jest renowacji. Szkoda tylko, że te wyremontowane (zrewitalizowane) stoją puste. A jak dom stoi pusty, (nieogrzewany, niesprzątany), to jego degradacja następuje o wiele szybciej. I znów trzeba będzie rewitalizować.

Maciej Wierzbowski

Na podst. "ITZ" Nr 2 (12.-18.01.2010 r.)

--------------------------------------------------

Doszliśmy już do Nowego Rynku. Przypominam, że rynek był bardzo nowoczesny. Ulice wychodziły ze środka pierzei. Wydaje się kwadratowy, ale tak naprawdę ma 110 na 100 metrów. Od początku był rynkiem. Nowe miasto bowiem po wchłonięciu przez stary Zgierz otrzymało połowę targów i jarmarków.

Ulica, która przecinała rynek z północy na południe otrzymała nazwę Wysoka. Zwróćcie Państwo uwagę, że jeżeli stanie się pośrodku skrzyżowania (teoretycznie oczywiście) to we wszystkie strony jest "z górki". Ulica Wysoka w początku swego istnienia ciągnęła się od skrzyżowania z dzisiejszą ulicą gen. J. H. Dąbrowskiego do skrzyżowania z obecną ulicą 3. Maja. W stronę Przybyłowa była to ulica Szczawińska lub "droga do Szczawina", a w stronę Kuraka jeszcze na planie z 1910 r. figuruje nazwa "Fabricznaja ulica", czyli ulica Fabryczna. Spotkałem się także z określeniem "Tramwajowa", ale to tylko ustna informacja.

W każdym bądź razie nazwa ulicy dotrwała do 1920 roku, kiedy to Rada Miejska w kwietniu 1919 roku przemianowała "ulicę Wysoką na ul. 1-go Maja, a ulicę Strykowską na 3-go Maja". Dotyczyło to oczywiście już odcinka od ul. gen. J. H. Dąbrowskiego do 3. Maja. W stronę Przybyłowa pozostała Szczawińska. Przy okazji zwracam uwagę, że pisząc liczebniki nie dodajemy końcówek typu - go, a stawiamy kropkę. Przy prawidłowym czytaniu jest to kociokwik, bo winniśmy odczytać np. "ul. Pierwszego go Maja". Tak przynajmniej uczono mnie w szkole podstawowej jeszcze. Być może zasady ortografii zmieniły się, więc niech mnie ktoś poprawi.

"Na posiedzeniu Rady Miejskiej z dnia 27 maja rb, ustalono nowe nazwy ulic w obrębie miasta a mianowicie: 2. sz. Łódzką na odcinku od ul. 3 Maja do "Kuraka" nazwać ul. 1-go Maja (przedłużenie starej)". Natomiast 27 X 1933 r. Przemianowano "ul. Szczawińską na ul. Ochotników Wojennych (na wniosek Związku b. Ochotników Armii Pol. Odział w Zgierzu)".

Nie wiem kiedy i jak zmieniono po wojnie ten ostatni odcinek, ale gdy się dowiem nie omieszkam poinformować Szanownych Czytelników.

W czasie okupacji ulica 1-go Maja nosiła nazwę Herbert Norkus Strasse. Odcinek do Przybyłowa nazywał się chyba Farbenstrasse, ale nie jestem pewien.

Pozostała nam ostatnia ulica poprzeczna do Długiej. Dziś to ulica Romualda Mielczarskiego, zasłużonego działacza spółdzielczego, który między innymi udzielał rad zgierskim spółdzielcom ze Zgody. Ulica nazywała się Wesoła. Nazwę R. Mielczarskiego nadano jej już w okresie międzywojennym (przed 1930 r.?). W czasie okupacji była to Schlageter Strasse.

Dalej za tą ulicą (w stronę Łagiewnik) na całej jej szerokości były pola i ogrody sukienników.

Maciej Wierzbowski

Na podst. "ITZ" Nr 3 (19.-25.01.2010 r.)

--------------------------------------------------

Pozostała nam praktycznie jedna ulica Nowego Miasta. Zakręt (często zwana Skrętną, a dziś to ul. Stanisława Dubois). Pierwotnie biegła tylko na odcinku do obecnej ul. R. Mielczarskiego, działki budowlane były tylko po prawej stronie. Bardzo szybko przedłużono ją i na tej właśnie wysokości jest lekki zakręt, stąd chyba nazwa. Na gruntach istniejącej jeszcze wtedy wsi Zegrzany w 1823 roku wyznaczono 18 działek (po lewej stronie dzisiejszej ulicy). Mniej więcej do wysokości cmentarza ewangelickiego. Pola i ogrody wyznaczono za działkami w kierunku Bzury, którą w tymże 1823 roku "wyprostowano". W ten sposób zniknęła definitywnie stara wieś Zegrzany, pozostał tylko teren dawnych zabudowań dworskich, czyli dzisiejszy teren Urzędu Stanu Cywilnego. Jeżeli dobrze się przypatrzeć to na działkach na początku tej ulicy od obecnej 1-go Maja widać wyraźnie pierwotną granicę miasta. Pamiętać należy, że teren USC w obręb miasta włączony został formalnie dopiero po II wojnie.

Ulica jest niby nowa, (bo na Nowym Mieście), ale także bardzo stara, nie tylko ze względu, że była częścią Zegrzan. Przy jej obecnym końcu, w miejscu gdzie dziś stoją bloki, odkryto w latach 60. XX wieku jedną z najstarszych osad starożytnych sięgających czasów wpływów rzymskich i kultury zwaną przeworską.

Za granicą miasta, w rejonie gdzie dzisiaj biegną tory kolejowe widać na starej mapie napis: "Grunt Szlachecki Stępowizna zwany". Tutaj mam pewien problem, albo redaktor mapy pomylił się (co często się zdarzało), albo rzeczywiście grunty Stępowizny przed uwłaszczeniem sięgały do Długiej.

Najsłynniejszą budowlą stojącą zresztą do dziś był pałacyk i fabryka Swatków. Ojciec Ferdynand, oprócz prowadzenia fabryki, bardzo udzielał się w działalności społecznej (Straż Pożarna) oraz kulturalnej. Syn - Karol Swatek, oficer Wojska Polskiego, uczestnik wojny bolszewickiej w 1920 roku, został aresztowany przez Niemców w roku 1941 za odmowę przyjęcia tzw. "volkslisty". Motywował to tym, że jest obywatelem polskim oraz oficerem, który przysiągł wierność Ojczyźnie. Zesłany do Oświęcimia został zamordowany w czerwcu 1942 r. Szkoda, że z całym szacunkiem dla Stanisława Dubois, ulica, przy której mieszkał Karol Swatek w drewnianym domku zburzonym w latach 70. XX w. nie nosi imienia nie dość, że patrioty, to zgierzanina.

W zabudowaniach pałacowych i pofabrycznych, po wojnie urządzono Szpital Miejski.

Maciej Wierzbowski

Na podst. "ITZ" Nr 5 (02.-08.02.2010 r.)